Omdat ik bezig ben met wilde planten voor een grotere biodiversiteit, krijg ik vaak de vraag “wat is inheems eigenlijk?”
Planten en dieren houden zich niet aan landsgrenzen. Een plant die net over de grens groeit in Duitsland, maar niet in Nederland, is die niet inheems, zoals het ongevlekt longkruid? Of is de situatie net niet meer goed voor die plant in Nederland?
Als de grens nou 20 km verder had gelegen was hij opeens WEL inheems… hoe vaak zijn de grenzen niet gewijzigd?
En is België eigenlijk ook niet inheems… oh nee, niet meer sinds… En als even daarvoor de Fransen wat standvastiger waren geweest waren we wellicht nog steeds Frankrijk… of …
Ik hou me vooral bezig met planten en wat ik nu ga beweren is niet het resultaat van jarenlang diepgaande studie naar planten-geografische gebieden en verspreiding van soorten, maar een doorontwikkeling van een suggestie van deelnemers aan het Levend Archief over de vraag waar je nog zaad zou kunnen winnen van planten die in ons land bedreigd worden, dreigen uit te sterven, of helemaal verdwenen zijn, zoals zaagblad.
Dit ook in het kader van versterking van de populaties die het vanwege geïsoleerde ligging moeilijk hebben en genetisch zo verarmen dat fertiel zaad bijna niet meer gevormd wordt zoals bij kleine schorseneer.
Het heeft natuurlijk niet alleen te maken met planten maar ook met de dieren die soms heel gespecialiseerd zijn en van die planten afhankelijk kunnen zijn voor hun voortbestaan of die ze mee helpen verspreiden.
De suggestie was deze kaart: A is “echt inheems”, B zou een prima zaadleverancier kunnen zijn van wat nog inheems te noemen is, C is wat twijfelachtiger en moet goed doordacht worden en D is eigenlijk een grens waar je je van moet afvragen of je de geografische afstand echt niet te groot vind. Een suggestie dus. Een discussiestuk.
Omdat ik met een boek bezig ben over het gebruik van wilde planten in de tuin , ben ik wat verder gaan nadenken.
Het lijkt mij namelijk logischer om van meer natuurlijke grenzen uit te gaan dan van tamelijk willekeurige ovalen te tekenen op de kaart.
Ik denk dat stroomgebieden van rivieren wellicht een betere grens vormen. Veel planten en dieren verplaatsen zich langs water. Ze zouden zomaar langs de rivier drijvend of wandelend of vliegend zich kunnen verspreiden in het gebied en ja, ze doen dat ook echt. Niet allemaal. Maar je moet wat…
Je denkt dan al snel aan de Rijn, Maas en de Schelde met als natuurlijke barrière de Noordzee. De Rijn komt natuurlijk van ver, en je kunt Zwitserland er niet echt in betrekken, dus daar begin je al. Maar de Ems grenst aan Nederland, dus die kan er wellicht juist wel bij, of misschien de Weser.
Dan zit je op het niveau van kring B van de eerste kaart maar wel iets nauwkeuriger. En kijk je naar kring C dan schamp je aan de Elbe, die weer overeenkomsten heeft met de Ems en Weser, maar die Elbe komt ook uit een gebied waarvan je kunt zeggen, is dat niet net iets te ver (Tsjechië)?
In het zuiden schampt C aan de Seine/Marne. Die rivieren komen ongeveer uit het zelfde gebied als de Maas en als je daar de begroeiing bekijkt heeft dat ook veel weg van wat er bij ons voor komt of voor kan komen. Denk ik.
Zuidelijker moet je niet gaan lijkt mij, oostelijker ook niet en Groot Brittannië lijkt mij een veel te geïsoleerd eiland om er bij te betrekken.
Maar het is een discussiestuk….
Wolverlei Tekst, Beeld en Wilde planten 
Misschien aansluiten bij wat onze Oosterburen al hebben uitgedacht. Ze hebben een aantal regio’s onderscheiden met daarbinnen beschreven wat inheems is en wat ook uitgezaaid mag worden. Jawel het uitzaaien van van soorten van buiten die regio is zelfs verboden. http://www.gesetze-im-internet.de/ermiv/
Ja, dat zou kunnen, maar zo kun je voor ieder gebied een plan maken. En dat gaat me nu even wat te ver. Het ligt wel in de lijn van het levend archief om zoiets uit te denken. Maar dat kost tijd. En ja, er zijn ook mensen die vinden dat een veldsalie uit Groningen absoluut niet uitgezaaid mag worden in het rivierengebied…. Vanwege regionale verschillen…
Bij de Elbe zit jr op de scheiding van het subatlantische en het subcontinentale klimaat. Dat is een redelijke grens.
Waarom sluit het Levend Archief in deze niet aan bij wat in de Heukels’Flora van Nederland hierover wordt gezegd? Daar staat een hoofdstuk in “over de samenstelling van de wilde flora”, auteurs Ton Denters en Leni Duistermaat. Overleg met hen hierover zou zinvol zijn lijkt mij. Het werkt verwarrend als er verschillende definities van inheems de ronde gaan doen.
Als je dat goed leest dan zie je dat ze het over landsgrenzen hebben. En dat is raar. Want planten houden zich niet aan landsgrenzen. Vandaar mijn discussiestuk over wat inheems is. het is veel verwarrender dat door een door een mens bepaalde grens een soort opeens niet meer inheems is. Maar misschien is de naam “inheems” wel het meest verwarrende. “Planten van hier” wat ook al een term is die de ronde doet zou een betere term kunnen zijn. Maar waarschijnlijk zijn plantengeografische grenzen toch het handigst. En is een “Flora van Nederland” wel heel erg verwarrend en in ieder geval beperkend. Misschien moeten we naar meer universele flora’s. De wettelijke beschermingslijst is een voorbeeld van “over de grens denken” Planten die bij ons bijzonder zeldzaam zijn maar in Europees verband niet bedreigd worden hoeven niet per-sé beschermd te worden door een landelijke wet…
Wat mij meteen binnen valt is of in werkelijkheid planten en dieren niet te divers zijn om ze in een en hetzelfde inheemse hokje te passen. De ene plant voelt zich prettig in meerdere klimaten, terwijl de ander zo z’n specifieke behoeften heeft. Zo heb je de afbeelding met de cirkels. Het middelpunt van de cirkel ligt middenin Nederland, waarom eigenlijk? De landsgrenzen doen er inderdaad toch niet toe? En er zijn verschillende cirkels, die een beetje aandoen als een trap. Traptrede 1, traptrede 2, terwijl in werkelijkheid het een complexe wirwar is van variabelen en natuurlijke overlopen.
Maargoed, ik zeg vast niets nieuws en wellicht is het wat flauw. Want als je dan ervoor kiest om geen inheems hokje te willen plaatsen, betekent dat dan dat je zomaar kunt neerplempen wat je wilt zonder oog voor de gevolgen op die plek voor plant, insect, dier en mens? Dat hoop ik niet.
Ik ben benieuwd wat hier uit komt. Voor mij is het letten op inheems sowieso vrij nieuw dus aan mij heb je (voorlopig nog) niks.
De cirkels tekening is juist het model wat ik niet goed genoeg vind. Daarbij is “inheems” natuurlijk altijd plaats afhankelijk. De plek van de beschouwer. Op iedere andere plek waar je gaat staan heb je een ander inheems. Ga je van mijn voorstel uit dan heb je feitelijk hetzelfde probleem. Ga je op de kaart op de Elbe staan dan lijkt de Noordzee-kust wat minder relevant en ga je denken aan de Oder in het oosten. Ga je bij de Elbe monding staan dan komt Denemarken in beeld en ga zo maar door. Het boek wat we aan het maken zijn is in Nederland geschreven. Het Levend Archief is een Nederlands initiatief wat gebaseerd is op het land Nederland in het heden. Het zijn allemaal discussiepunten. We zoeken naar een werkbaar geheel en we blijven altijd twijfelen. Het is niet anders ben ik bang.
“De cirkels tekening is juist het model wat ik niet goed genoeg vind.”
Ja, dat werd inderdaad al duidelijk uit je tekst.
Ikzelf ben veel bezig met eetbare planten. Laatst kwam er iemand met “aardkastanjes” aan, maar later bleek dat de Oenanthe pimpinelloides te zijn die Vreeken verkoopt als zijnde aardkastanje. Er zat weinig “vlees” aan, maar ik vond ze heerlijk. Ik lees nu dat hij uitheems is. Ze verkopen ook Oenanthe Silaifolia, die wel inheems voorkomt. Deze plant, noch Bunium Bulbocastanum is te vinden op bijv. cruydthoeck. Wel op andere websites, maargoed, weet ik wat voor genetisch materiaal die planten hebben. Maargoed, niet dat Gouda nou echt de plek is voor die planten en dan is er bovendien nog de vraag, als het gekweekt word voor eetbare doeleinden, hoe erg is het dan dat het genetisch materiaal verschilt? Zolang het “origineel” ook maar voort blijft bestaan is het misschien goed? Iets wat met deze rode lijst planten ook maar de vraag is. Op de website van het levend archief word gesproken over nutsplanten “Zo zijn in Nederland Wilde kool (Brassica oleraceus subsp. oleraceus) en Strandbiet (Beta vulgaris subsp. maritima) zeer zeldzaam te vinden. Mochten deze verdwijnen, dan is terugkruisen met inheems materiaal niet langer mogelijk.” Ik vraag me dan af wie de reden weet dat dit inheemse materiaal zo zeldzaam is. misschien wel doordat ze zijn gekruist met onze cultuurvarianten? Maargoed, wat weet ik. Een studie biologie zou me misschien wat antwoorden kunnen geven.
Enfin, ik word langdradig. Ik ben in ieder geval dankzij je artikelen ed. hier meer over gaan nadenken en er valt nog veel te leren. Hartelijk dank voor het delen van je artikel(en) en succes met het boek en de keuzes in dit twijfelverhaal.
Dank voor jouw overwegingen. het zijn inderdaad ook de vragen die leven bij plantenkenners en wetenschappers. We leven in een zo verstoorde wereld dat je natuurlijk nooit een pasklaar antwoord kunt vinden.
Ik kwam deze vandaag tegen op Facebook. Ik heb er verder geen mening over trouwens. Daarvoor weet ik er te weinig van.
https://www.trouw.nl/duurzaamheid-natuur/door-massale-bomenkap-verdwijnen-de-roofvogels-uit-drenthe-en-friesland-dit-is-gewoon-strafbaar~b2f20c2c/
Bedankt nog voor het aanraden van De Heliant. Ik ben er nu planten voor in 4-5 verschillende tuinen aan het bestellen.
“We leven in een zo verstoorde wereld dat je natuurlijk nooit een pasklaar antwoord kunt vinden.”
Hoe meer ik over de natuur en planten leer, hoe meer ik me verbaas over hoe weinig de moderne cultuur er oog of verstand van/voor heeft. Recent nog las ik artikelen over de oorsprong van kunstmest en de relatie van oorlog en pesticiden. Te bizar voor woorden.