Nijlgans met jongen in ‘s-Graveland

Invasieve exoten ofwel flora- of faunavervalsing
Met zekere regelmaat komen de verhalen weer van allerlei gevaarlijke planten en dieren die “hier” niet thuishoren. Vreemdelingen dus, ofwel exoten. En als ze zich niet weten te gedragen ofwel opeens massaal aanwezig zijn dan noemen we het invasieve exoten. Ze overspoelen hun omgeving met hun aanwezigheid. Sommige natuurliefhebbers noemen dit dan flora- of faunavervalsing. Een bijzonder negatief woord voor organismen die er niet om gevraagd hebben hier te komen. Maar ze zijn wel “vals”.

Uiteraard is zo’n beoordeling van soorten die hier niet eerder waren altijd subjectief, altijd vanuit een menselijk standpunt en bijna nooit vanuit een ander standpunt. Bijna nooit, want voor maar enkele soorten is meer aandacht. En daar wordt dan onderzoek naar gedaan: of ze misschien ook voor de wilde natuur een probleem zouden kunnen zijn is dan een onderzoeksvraag want dan kan de “bestrijding” met meer argumenten ter hand worden genomen. Die paar soorten hebben dan ook in de ogen van bepaalde belangengroepen een schadelijke werking op gezondheid of economie. Hebben ze dat niet dan zal die “schadelijkheid” op de bestaande, inheemse organismen iedereen een zorg zijn.

Konijn, een invasieve exoot, die onze duinen mooi houdt. Door ziektes sterk verminderd waardoor de duinen verruigen en verbossen.

Onderzoek
In geval van schadelijkheid voor mens en economie kunnen er zaken vooronderstelt worden, of aangenomen of langdurig onderzocht. Maar langdurig onderzoek kost geld, veel geld. Onderzoekers willen ook leven uiteindelijk. Daarom zoeken onderzoekers geldschieters. En dan kan het weleens zo zijn dat zo’n geldschieter een bepaalde uitkomst wil. Zeker niet altijd en zeker nooit openlijk. De meeste wetenschappelijke onderzoekers zijn integer en zullen onwelgevoegelijke uitkomsten (in de ogen van de klant) absoluut vermelden. Dat de klant daar dan vaak weer een draai aangeeft of het onderzoek gewoon wegmoffelt of zoals in de politiek gebruikelijk gewoon zegt dat de onderzoeker liegt, dat is weer wat anders.

De halsbandparkiet, ooit ontsnapt maar een niet meer weg te krijgen bewoner van holle bomen

Hoe zit het nou echt met die exoten. Waarom zijn ze hier en waarom zijn ze in veler ogen zo vervelend.
Mensen kunnen bijna niet anders dan in korte periodes denken. Dat ligt aan onze sterfelijkheid. We willen graag iets bereiken in ons leven en hebben daarom heel veel moeite om over “onze” tijd heen te denken. Sommigen lukt het wel om over meerdere generaties heen te kijken, maar terugkijken over generaties is ook al niet onze sterkste kant. Bij een paar honderd jaar houdt het voor de meesten toch wel op. Zelfs ook bij wetenschappers… Mensen die verder denken worden gezien als zonderlingen, fantasten, dwepers, idioten, zieners of profeten. Of filosofen. Maar het zijn toch gewone mensen die een ongemakkelijk scenario schetsen. Iets wat niet past in ons “normale” denken en in het denken van de maatschappij waarin je leeft.

Cabomba, een aquarium plant die hier in Loosdrecht het prima doet maar een plaag is voor de lokale politiek

Dit “normale” denken zie je dus duidelijk als je echt kijkt wie exoten zijn. Ik vergeet even de mens zelf want wat dat betreft horen we hier allemaal niet thuis waarschijnlijk.
In het huidige tijdperk kennen we probleemexoten die ook duidelijk een voor de mens lastig gedrag hebben. Tijgermuggen, muskusratten, alsem-ambrosia, grote waternavel, cabomba.. Relatief recente nieuwkomers en ze veroorzaken gezondheidsproblemen of we moeten kosten maken om ze kwijt te raken. Ze veroorzaken zaken die we van inheemse planten en dieren tolereren, maar omdat ze door de mens hier gekomen zijn hakken we er hard op in. Een soort schuldgevoel lijkt het wel.
Om ze eens naast elkaar te zetten. Tijgermuggen naast malariamuggen. Hetzelfde probleem met ziektes, maar de malariamug is inheems… Muskusratten naast woelratten. Doen hetzelfde maar ja de muskusrat is uitgezet ooit. De bestrijding van muskusratten kost miljoenen, dood ook de natuurlijke vijanden (hermelijn) en kent bijvangsten (dodaars oa.) Alsem ambrosia naast berk. Ja ambrosia verlengt het allergie seizoen en produceert heel veel stuifmeel, maar een berk heeft twee lastige periodes, de bloeitijd, heel veel mensen zijn er allergies voor en de berk is veel algemener dan de ambrosia, en later het zaad dat een heel vervelnd scherp puntje heeft en ook last veroorzaakt. Maar is inheems. Grote waternavel en Cabomba, allebei door aquarium/vijverliefhebbers in de natuur gedumpt groeien heel hard en verstoppen waterwegen. Netzoals hoornblad, aarvederkruid, draadalg en andere snelgroeiende waterplanten, maar die zijn inheems en die worden er wel met een slootschoning uitgehaald…

Alsem ambrosia, vooral met vogelzaad hier gekomen, wintervoedering is een van de oorzaken

Geheugen van de mens
Het voornaamste argument voor bestrijding is toch wel “ja maar ze horen hier niet thuis…” Tja, dat klopt. Ze zijn nieuw. Net zoals eigenlijk iedere soort die we nu inheems noemen ooit nieuw was. En ooit problemen heeft veroorzaakt bij de gevestigde orde. Alles wat er bijgehaald wordt momenteel door de bestrijders, zoals verdringen, onbekende ziektes, onbekende parasieten, vermengen met de plaatselijke soort als er een verwantschap is, is al eens en zelfs meer dan eens gebeurt.
Ooit was hier ijs en daarna toendra, ooit was hier een subtropisch klimaat, ooit was hier heel hoog water, ooit waren hier uitgestrekte veenmoerassen, ooit… zijn vrijwel alle levensvormen volslagen, op een paar uitzonderingen na, uitgestorven, en nog een keer en nog een keer… en telkens is dat leven weer teruggekomen. Anders, iedere keer anders. Een kwestie van evolutie en successie. Ontwikkeling en opvolging.
Planten en dieren werden van elkaar gescheiden of kwamen naar elkaar toe. En er ontstonden nieuwe levensvormen, maar je spreekt dan over tienduizenden jaren. En niet over een paar generaties mensenleven.
Dit zijn de meeste mensen allemaal vergeten…of ze weten het domweg niet
Daarom is het zo moeilijk voor mensen om te begrijpen wat er gaande is. Daarom verzinnen mensen problemen met biodiversiteit om toch maar een handvat te hebben om iets te doen. Dat kunnen we in onze korte geheugen tijdsspanne nog enigszins bevatten.

Canadese ganzen ongewenste en Schotse hooglander als gewenste exoot. Dintelse gorzen

Conservatisme
Niet vreemd in dit licht bezien is dan ook het willen behouden van een status quo. Het moet zo blijven zoals het nu is, of 80 jaar geleden was of 150 jaar geleden. Conserveren, bewaren dus. Oer conservatief en dus een rechtse hobby. (wie zegt ook alweer dat dat een linkse hobby is? domdomdom..) Maar het is wel een makkelijke optie. Dat is tenminste iets wat we kunnen begrijpen en duidelijk maken aan anderen. De hele natuurbescherming heeft jarenlang zo gehandeld. (Nu is er een progessievere stroming in het beheer zichtbaar)
Het leven is altijd in beweging, vernieuwt, verandert. Een evenwicht is er niet, altijd is er weer een levensvorm die een betere overlevingsstrategie ontwikkelt.. ten koste van de levensvormen die er niet op tijd op kunnen reageren of anticiperen. Dat mensen bewust of onbewust helpen aan verspreiding van levensvormen die “normaal” zo’n sprong zouden kunnen maken (hoe weten we dat?) is een curieus verschijnsel, maar kun je zien als een vorm van evolutie. Dat we ons daarmee zelf het leven zuur maken… tja.. dat is de vooruitgang.

Ammoniet, uitgestorven, enkel één familielid, de Nautilus, leeft nog in onze tijd

De mens op de geologische tijdschaal
Wij zullen als mens ook niet lang meer overleven. nog 50.000 jaar en dan heb je het wel gehad. Dat is niet mijn theorie maar die van geologen. Kan langer duren, kan (veel) korter. Mede door onze massaliteit waardoor we voor bepaalde levensvormen heel aantrekkelijk worden. Op een gegeven moment is onze flexabiliteit om te muteren gewoon op. Is de soort moegebeukt en komen we als een kleine populatie overlevers in beeld, zoals nu de panda’s of de zeekoeien, of de tapir… of zoals vroeger de dino’s en al die miljoenen andere dier- en plantensoorten die uitgestorven zijn. Een enkele marginale overlevende soort of opvolger die nog enkele kenmerken heeft.

Amerikaanse vogelkers vruchten

Nieuwkomers
Weer terug naar ons probleem, de exoten. Veel nieuwkomers werden niet zo lang geleden als probleem gezien, maar zijn dat inmiddels niet meer. Waterpest in twee vormen bijvoorbeeld, zou al onze watergangen geheel verstoppen…rampzalig! We beschermen hem nog net niet maar waar zie je ze nog. De Amerikaanse vogelkers. Ooit massaal ingevoerd als bosverzorger maar sinds de jaren vijftig als ongewenste exoot bestempeld. Veel oudere natuurbeheerders kunnen nog steeds over de rooie gaan als je het over deze struik hebt, bospest wordt ie genoemd.
En wat is het echte probleem eigenlijk? Bloeit mooi en is een voedselbron voor inheemse insecten, krijgt kersen die dankbaar gegeten worden door inheemse vogels en zoogdieren, heeft mooie herfstkleuren en groeit op plaatsen waar andere struiken niet willen groeien en ja ook op andere plaatsen waar wel andere soorten groeien. Zo langzamerhand komen er ook vogelkersvreters onder de insecten en de schimmels (een loodglans) en andere miniscule levensvormen. Maar wat doen we met het Drents (of Amerikaans) krenteboompje? Zelfde afkomst, zelfde explosieve neigingen maar mag nog steeds verkocht worden in tuincentra… maar ze bloeien zo mooi op onze heidevelden…

Krenteboompje, sierplant, exoot, bedreiging of inheems aan het worden?

Exoten op de Rode Lijst
Zo kun je nog wel even doorgaan. Exoten, door de mens hier gebracht die nu op de rode lijst als kwetsbaar staan aangegeven en die zelfs een doelsoort is voor natuurbeheerders. Ik bedoel dan Slofhakken (als voorbeeld er zijn er meer) een grasje en familie van reukgras. Is hierheen gekomen als akkeronkruid, en is daar dan ook massaal in aanwezig, net zoals de korenbloem, ook al een exoot door mensen hier gebracht. De Slofhak is een doelsoort in het beheer van natuurlijke kruidenrijke roggeakkers… je kunt het als exoot nog ver schoppen als we maar gaan last van je hebben.

Slofhakken, nog maar op een paar plaatsen in Nederland, hier het Corversbos bij Hilversum, maar het is toch een exoot? en dan op de rode lijst van bedreigde planten?

Stinzen- of Stinsenplanten
Ook zijn er exoten waar we voor uitlopen of boeken over schrijven. Stinzenplanten bijvoorbeeld. Ingevoerd voor de tuin, maar zich handhavend ook buiten de tuinen en dan al om gewaardeerd “want ze zijn zo mooi”. Of eetbare planten, of geneeskrachtige, of waar je geld aan kan verdienen (als akker- of tuinbouwgewas)  Geen bestrijdingsprogramma wordt er op los gelaten.

de Blauwe anemoon een zeldzame stinzenplant, maar niet van hier…

Toekomst
Zo zal het ook met onze huidige invasieve exoten gaan. Op den duur passen ze in het geheel, zijn de “natuurlijke” levensvormen er aan gewend of zijn een stukje opgeschoven en heel misschien zelfs verdwenen. Niets nieuws dus onder de zon. Dan zijn de mensen aan ze gewend en zullen generaties na ons zeggen.. oh ja? Was dat een exoot..zo hé.. en wilden ze die bestrijden? Is ze nooit gelukt en maar goed ook… maar nu hebben we wel last van ….

Korenbloem, een exoot waar we blij van worden als we hem weer zien in een akker.

Een paar links:
– Een onschuldig dier moest sterven
– De lijst van exoten door de jaren heen klik ook eens door naar
– Het soortenregister zoals hier van de korenbloem
– En hier de site over invasieve exoten
– Op die site staan ook nog een aantal belangwekkende links waaronder
– dit rapport “bioglobalisering” voor een wetenschappelijk beeld.
– En hier een site waar problemen van bestrijding geschetst worden.

Uiteraard maar een beperkt aantal links. Er zijn er nog veel meer.